Mikhail Sergeyevich Gorbachyov sinh ra trong một gia đình nông dân tại làng Privolnoye, quận Medvedelsk, tỉnh Stavropol. Là con trai của một công nhân cơ khí nông nghiệp Nga Sergey Andreyevich Gorbachyov (người Nga) và Maria Gopkalo Pantelyevna (người Ukraina). Ông trải qua thời thơ ấu khó khăn trong thời gian cầm quyền của lãnh tụ Iosif Vissarionovich Stalin. Ông nội M. S. Gorbachyov là Andrey Moiseyevich Gorbachyov (1890 - 1962) bị quy là phú nông (kulaks) nên cả hai ông bà bị phát vãng đi Irkutsk từ năm 1934 đến năm 1936. Sau đó, họ trở về quê cũ và làm việc trong nông trang tập thể đến cuối đời. Ông ngoại M. S. Gorbachyov là Gopkalo Yefimovich Panteley (1894-1953) cũng là một nông dân vốn quê ở tỉnh Chernigov (Ukraina), chuyển đến Stavropol sinh sống từ năm 1911. Sau Cách mạng Tháng Mười Nga, ông làm chủ tịch nông trang tập thể đến năm 1937 thì bị bắt và bị quy là phần tử Trotskim. Ông may mắn thoát khỏi án tử hình vào tháng 9 năm 1938 sau khi Hội nghị Trung ương tháng 2-1938 của Đảng Cộng sản Liên Xô ra nghị quyết về việc "chống lại sự thái quá trong việc xử lý các phần tử có vấn đề về chính trị". Tuy nhiên, cũng như ông Andrey Moiseyevich Gorbachyov, ông cũng bị phát vãng đến năm 1940 mới được trả tự do.

Trong thời gian Chiến tranh vệ quốc vĩ đại, vùng Stavropol bị quân Đức chiếm đóng từ tháng 8 năm 1942. Ngày 22 tháng 1 năm 1943, Quân đội Xô Viết từ Ordzhonikidze tấn công lên và giải phóng khu Stavropol. Gia đình Gorbachyov nhận được giấy báo tử của ông S. A. Gorbachyov. Nhưng vài ngày sau đó, gia đình lại nhận được thư của ông. Cơ quan quân vụ khu Stavropol xin lỗi về giấy báo tử sai. Kết thúc chiến tranh, ông S. A. Gorbachyov giải ngũ trở về quê hương với các tấm Huân chương Sao Đỏ và Huy chương "Vì lòng dũng cảm" trên ngực áo.

Thuở nhỏ, M. S. Gorbachyov luôn tỏ ra xuất sắc trong lao động và học tập. Ông được coi là học sinh thông minh nhất lớp, đặc biệt trong môn lịch sử và toán học. Sau khi ra trường, ông cùng lao động và giúp gia đình có được sản lượng thu hoạch cao kỷ lục bên trong hợp tác xã. Nhờ thành tích này, ông được trao Huy chương lao động Cờ Đỏ khi mới 17 tuổi. Khá hiếm người ở độ tuổi ấy từng được vinh dự này. Năm 19 tuổi, M. S. Gorbachyov được kết nạp vào Đoàn thanh niên Cộng sản Liên Xô (Komsomol). Năm 1950, ông đoạt huy chương bạc trong một kỳ thi học sinh giỏi cấp vùng (Oblast) và được gọi thẳng vào Khoa Luật Trường Đại học Tổng hợp Moskva mang tên Mikhail Lomonosov không phải qua thi tuyển. Trong thời gian sống tại Moskva, ông gặp người vợ tương lai, Raisa. Họ làm đám cưới tháng 9 năm 1953 và trở về quê hương của Gorbachyov ở Stavropol, phía nam nước Nga, sau khi ông tốt nghiệp năm 1955.

Gorbachyov gia nhập Đảng Cộng sản Liên Xô năm 1952 khi 21 tuổi. Sau khi tốt nghiệp với bằng danh dự từ Khoa Luật của Đại học quốc gia Moscow năm 1955, ông được phân công đến Văn phòng Công tố khu vực Stavropol với chức vụ điều tra viên. Ngày 15 tháng 8 năm 1955. Gorbachyo được điều đến công tác tại Ban Chấp hành Đoàn Komsomol khu Stavropol với chức vụ Phó trưởng ban tuyên truyền. Năm 1956, Gorbachov được bầu làm Bí thư thứ nhất Khu đoàn Komsomol Stavropol nhiệm kỳ 1956-1958. Ông cũng được bầu vào chức vụ này lần thứ hai trong nhiệm kỳ 1961-1962. Năm 1965, M. S. Gorbachyov được Bí thư thứ nhất khu ủy Stavropol F. D. Kulakov và Trưởng ban tổ chức cán bộ khu ủy Stavropol L. N. Efimov đưa vào quy hoạch cán bộ nguồn của Khu ủy. Ngày 26-9-1966, Mikhail Gorbachev được bầu làm Bí thư thứ nhất của Đảng ủy thành phố Stavropol. Cũng trong năm này, ông thực hiện chuyến đi công tác nước ngoài đầu tiên tới Cộng hòa Dân chủ Đức. Năm 1967, ở độ tuổi 36, ông được Học viện nông nghiệp cấp bằng cử nhân kinh tế nông nghiệp (tại chức). Kể từ đây, M. S. Gorbachyov thăng tiến nhanh chóng trên con đường sự nghiệp, năm 1970 ông được chỉ định vào chức Chủ nhiệm ủy ban nông nghiệp và năm sau trở thành thành viên Ủy viên trung ương Đảng Cộng sản Liên Xô. Năm 1972, ông dẫn đầu một đoàn đại biểu Xô viết tới Bỉ. Hai năm sau đó, năm 1974, M. S. Gorbachyov trở thành đại biểu Xô viết tối cao và giữ chức vụ Chủ tịch Ủy ban thường trực phụ trách các vấn đề thanh niên.

Năm 1979, Gorbachyov được bầu vào Bộ chính trị. Ở đó, ông được Yuri Vladimirovich Andropov, lãnh đạo KGB, một người cũng xuất thân từ vùng Stavropol đỡ đầu và tiếp tục thăng tiến trong khoảng thời gian ngắn Andropov nắm quyền lãnh đạo đảng trước khi Andropov mất năm 1984. Chịu trách nhiệm quản lý nhân sự, cùng với Andropov, ông đã thay đổi 20% quan chức cao cấp, các bộ trưởng trong chính phủ cũng như các thống đốc địa phương bằng những người trẻ tuổi. Trong thời gian này Grigory Vasilyevich Romanov, Nikolai Ivanovich Ryzkov và Yegor Kuzmich Ligachev bắt đầu được cất nhắc. Ryzhkov và Ligachev là những đồng minh thân cận của Gorbachyov, Ryzhkov về vấn đề kinh tế, Ligachev phụ trách nhân sự. Ông cũng có quan hệ thân thiết với Konstantin Ustinovich Chernenko, người thay thế Andropov khi ông này còn giữ chức Thư ký thứ hai[1].

Các chức vụ mới bên trong Đảng Cộng sản Liên Xô khiến ông có nhiều cơ hội đi ra nước ngoài và nó đã gây ảnh hưởng to lớn tới những quan điểm chính trị, xã hội của ông sau này khi lãnh đạo đất nước. Năm 1975, ông dẫn đầu một phái đoàn tới Tây Đức, và vào năm 1983 dẫn đầu một đoàn đại biểu Xô viết tới Canada gặp Thủ tướng Pierre Trudeau và các thành viên Hạ viện cũng như Thượng viện Canada. Năm 1984, ông tới Anh, tại đây ông đã gặp Thủ tướng Margaret Thatcher.